Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpa) należy do rodziny wrzosowatych. Jest płożącą krzewinką, która tworzy pędy o długości 8 – 12 cm. Z tych pędów wyrastają pionowe liczne pędy owocowe. W okresie wegetacji pędy rozłogowe mogą osiągać nawet długość do 1,8 m, ukorzeniają się one na całej długości. Z tych pędów wyrastają nowe pędy owoconośne. Liście są zimozielone, skórzaste, błyszczące, niewielkie. Zimą nieco brązowieją.

Żurawina należy do roślin długowiecznych. Ojczyzną tej cenionej krzewinki jest Ameryka Północna, gdzie występuje kilka jej dziko rosnących gatunków. Jej walory smakowe i zdrowotne docenili już Indianie. Rośnie ona przede wszystkim na wilgotnej glebie w pobliżu piaszczystych wydm, z których wiatr nanosi na rośliny piasek. W Polsce w stanie naturalnym występują dwa gatunki żurawiny – żurawina błotna (Vaccinium oxycoccus) i żurawina drobnolistna (Vaccinium microcarpon). Obydwa gatunki rosną głównie w borach bagiennych i na leśnych torfowiskach. Największe naturalne skupiska żurawiny w naszym kraju występują na obszarach nizinnych Pomorza, Pojezierza Mazurskiego, Podkarpacia i Lubelszczyzny. Ponadto w Europie rośnie ona na Białorusi i Syberii.

Dość trudna uprawa  żurawiny wielkoowocowej opłaca się ze względu na wartości zdrowotne owoców. Zawierają one tak wiele składników cennych dla zdrowia, że zaliczana jest ona do roślin leczniczych. Owoce żurawiny są przede wszystkim bogatym źródłem witamin C i A oraz witamin z grupy B.

Zawierają także kwasy organiczne takie, jak: cytrynowy, jabłkowy, chinowy i inne w śladowych ilościach. Dwa pierwsze kwasy mają działanie przeciwgorączkowe i wzmacniają ogólnie odporność organizmu. Jagody żurawiny zawierają też cukry (glukozę i fruktozę), pektyny, garbniki i antocyjany. Ponadto są źródłem składników mineralnych takich, jak: potas, wapń, fosfor, magnez i jod.

Fot. Żurawina wielkoowocowa jest idealna na przetwory

Napój z żurawiny w połączeniu z miodem pszczelim to doskonałe panaceum na grypę, anginę i przeziębienia. W dawnych czasach owoce żurawiny były lekarstwem przeciw szkorbutowi.

Dzięki zawartości witaminy P łagodzi żylaki. Przetwory z owoców żurawiny dobrze wpływają na pracę jelit i trzustki, co jest szczególnie ważne dla osób chorych na cukrzycę. Zapobiegają też tworzeniu kamieni nerkowych, wspomagają leczenie jaskry i obniżają ciśnienie. Aby w pełni wykorzystać te cenne właściwości, owoce żurawiny, które surowe są dosyć cierpkie, można także dodawać do mięs lub robić z nich smaczny sos żurawinowy.

Żurawina wielkoowocowa to roślina, która ma duże wymagania glebowe. Decydując się na jej uprawę musimy przede wszystkim znaleźć odpowiednie stanowisko. Jest to roślina światłolubna, a więc trzeba ją sadzić na słonecznym miejscu. W warunkach naturalnych żurawina rośnie na wilgotnych, kwaśnych glebach bagiennych, o jakie trudno w naszych ogrodach, czy poletkach, gdzie chcemy ją posadzić. Dlatego też sami musimy stworzyć jej warunki podobne do naturalnych.

Na początku decydujemy, jaką wielkość ma mieć nasze poletko, przeznaczone pod uprawę. Pamiętajmy, że musi to być miejsce słoneczne, gdyż w miejscach zacienionych nie zawiązuje pąków kwiatowych i nie owocuje. Po wyborze odpowiedniego stanowiska przystępujemy do przygotowania gleby. Musi być ona luźna, próchniczna, wilgotna i bardzo kwaśna (pH 3,2 – 4,5). Miejsce pod sadzenie żurawiny najlepiej przygotować jesienią, a żurawinę posadzić dopiero wiosną.

Fot. Żurawina wielkoowocowa HOWES – kwiaty

1. Na wyznaczonym poletku zdejmujemy szpadlem 20 cm warstwę gleby i zastępujemy ją kwaśnym torfem.
2. Następnie ten torf mieszamy z zebraną z góry glebą.
3. Można także nawieźć to poletko nawozami z przewagą fosforu. Przygotowanie poletko powinno być zniwelowane, aby nie tworzyły się kałuże po deszczu.
4. Na tak przygotowanym stanowisku wiosną sadzimy ukorzenione sadzonki żurawiny w rozstawie 25 x 25 cm.
5. Po posadzeniu roślin należy poletko wyściółkować gruboziarnistym piaskiem lub trocinami. Ściółkowanie chroni glebę przed utratą wody i zapobiega szybkiemu zachwaszczeniu. Ściółkę należy przynajmniej raz w roku uzupełniać.

Wiosną można jeszcze rośliny nawieźć nawozami z przewagą azotu, wystarczy jedno nawożenie. Jesienią z kolei dobrze jest nawieźć rośliny nawozami fosforowymi i potasowymi.

Żurawina ma także specyficzne wymagania klimatyczne. Wszystkie odmiany występujące u nas wytrzymują mrozy do ok -18 stopni Celsjusza. Duże szkody mogą przynieść wiosenne przymrozki, gdy różnice temperatury między dniem i nocą są duże. Dlatego też należy chronić rośliny przed niepożądanym działaniem niskich temperatur. Plantacje towarowe są na okres zimowy zalewane wodą, zaś małe poletko w ogrodzie czy na działce najlepiej okryć cienką warstwą liści lub słomy. Żurawina nie znosi też suszy i długotrwałych upałów. Brak wody w czasie kwitnienia powoduje zasychanie kwiatów, hamuje tworzenie pędów owoconośnych, a w okresie wzrostu owoców powoduje ich opadanie. Dlatego też dbałość o odpowiednią wilgotność podłoża jest sprawą bardzo ważną.

Do zabiegów pielęgnacyjnych należy także cięcie i odmładzanie krzewinek. Żurawina tworzy dużo pędów wegetatywnych, co powoduje, że w tym zagęszczeniu owoce słabo się wybarwiają. Dlatego też te długie pędy należy skracać za pomocą sekatora. Stare żurawiska możemy odmłodzić kosząc je kosiarką do trawy. Zabiegi te wykonujemy wczesną wiosną.

Odmiany, które zostały wyselekcjonowane do uprawy wywodzą się głównie od amerykańskiej żurawiny wielkoowocowej. Już w 1818 roku powstała pierwsza plantacja żurawiny w USA w stanie Massachusetts, który do dziś jest jednym z głównych ośrodków jej uprawy. Pierwsza nowa odmiana żurawiny wyselekcjonowana z żurawiny wielkoowocowej została wprowadzona w 1856 r. Do Europy żurawina wielkoowocowa dotarła prawie 100 lat później. Największa plantacja powstała na Białorusi. W Polsce próby uprawy żurawiny zaczął prof. Szczepan Pieniążek. Początkowo próby te przyniosły słabe efekty. Próby ponawiano wielokrotnie w latach 60-tych XX wieku z różnymi skutkami. Pomimo niepowodzeń produkcyjnych, dowiedziono, że żurawina wielkoowocowa także nadaje się do uprawy w naszym klimacie. Ma jednak szczególne wymagania.

Fot. Uprawa towarowa żurawiny wielkoowocowej

Jak już wspomniano w XIX wieku rozpoczęto w USA selekcję nowych odmian. Przy selekcji brano przede wszystkim pod uwagę długowieczność rośliny, wzrost, porę kwitnienia i dojrzewania owoców, plenność i wielkość owoców, mrozoodporność, odporność na choroby i szkodniki.

Dziś tych odmian jest około 60, a właściwie tylko kilkanaście z nich nadaje się do uprawy w naszych warunkach.

BEN LEAR – jedna ze starszych odmian, wyselekcjonowana w 1900 r. w stanie Wisconsin. Krzewinka o zimozielonych liściach, charakterystycznych dla tego gatunku, wyrasta na wys. ok 20 cm, a jej pędy mogą osiągać długość 1,5 m. Jest to odmiana dość wczesna, zakwita pod koniec czerwca różowymi kwiatami. Roślina dość plenna, owoce są średniej wielkości, bardzo ciemne. Stosunkowo dobrze znosi niskie temperatury.

EARLY BLACK – to odmiana wyselekcjonowana jako pierwsza już w 1857 r. w stanie Massachusetts. Nadal zajmuje czołową pozycję  na plantacjach amerykańskich. Rośnie szybko i tworzy długie, cienkie pędy płożące. Owoce są średniej wielkości, mają kształt gruszkowaty o długości ok. 1,7 cm i średnicy 1,5 cm. Są ciemno czerwone i błyszczące. Odmiana jest stosunkowo odporna na choroby i toleruje różne rodzaje gleb.

HOWES – nazwana od nazwiska jej selekcjonera, pochodzi ze stanu Massachusetts. Znana już była w połowie XIX wieku. Cechuje ją dość intensywny wzrost. Liście są stosunkowo duże i owoce większe niż u odmiany EARLY BLACK. Są owalne, błyszczące, czerwone, bardzo jędrne. Jest to odmiana dość późna, jej owoce dojrzewają w październiku.

McFARLIN – odmiana znaleziona przez McFarlina w 1874 r. również w stanie Massachusetts. Krzew rośnie wolniej niż krzewy innych odmian. Ma krótkie pędy owoconośne, ale owoce są bardzo duże, gdyż osiągają długość 2,7 cm i średnicę 2,4 cm. Skórka jest ciemnoczerwona, błyszcząca, woskowana. Jest również odmianą późną, gdyż owoce dojrzewają dopiero w drugiej połowie października. Odmiana ta lubi ciepłą wiosnę i lato, wtedy lepiej plonuje.

PILGRIM – to krzyżówka z dwóch innych odmian, wyselekcjonowana w 1930 r. w stanie Massachusetts. Wytwarza średnią ilość pędów, ale owoce są dość duże, bo mają ok. 1,9 cm długości i 1,6 cm średnicy. Są purpurowo-czerwone, woskowane, z żółtą plamką przy szypułce. Dojrzewają również późno – w październiku.

STEVENS – to krzyżówka dwóch odmian wyhodowana w stanie Maryland. Cechuje ją silny wzrost, tworzy zwartą okrywę z licznymi pędami owoconośnymi. Owoce dojrzewają we wrześniu, są duże, eliptyczne o długości 2,2 cm i średnicy 1,4 cm, ciemnoczerwone. Zaletą tej odmiany jest odporność na choroby i niskie temperatury oraz duża plenność.