Rodzina berberysowatych, do których zalicza się berberys jest zaliczana do jednych z najstarszych grup roślin. Podstawowym rodzajem jest berberys pospolity (Berberis vulgaris), który jest bardzo zmienny. Ponad 400 jego gatunków rośnie w stanie naturalnym w Azji, Ameryce Północnej i Południowej, Afryce i Europie. W Polsce dawniej można było często go spotkać w stanie naturalnym, ale od kiedy dowiedziono, że jest on jednym z żywicieli rdzy źdźbłowej, groźnej choroby zbóż, jego siedliska były niszczone. Występował on głównie na zboczach i równinach lub skraju lasu, tworząc charakterystyczne krzaczaste zarośla. Jest to krzew o liściach opadających na zimę. Charakterystyczne dla niego są trójdzielne ciernie, które w rzeczywistości są przekształconymi liśćmi. Z ich kątów wiosną wyrastają pąki zielonych liści.

Berberysy mają liście sezonowe lub zimozielone. Wszystkie gatunki i odmiany mają obupłciowe kwiaty, żółte w różnych odcieniach, o średnicy od 0,5 cm do 2 cm, które mogą być pojedyncze lub zebrane w grona. Owoc jest kulisty lub nieco wydłużony, niezbyt duży o barwie czerwonej, a u gatunków zimozielonych – czarnej.

Odmiany o liściach sezonowych należące do gatunku Thunberga (Berberis thunbergii), pospolitego (Berberis vulgaris) i koreańskiego (Berberis koreana) są wystarczająco odporne na mróz i nadają się do uprawy na terenie całego kraju. Obecnie mamy wiele odmian tej rośliny, które różnią się barwą liści, kształtem, formą i wzrostem. Ze względu na te walory berberysy są chętnie uprawiane na terenach zielonych, w parkach, na osiedlach i w przydomowych ogródkach. Można z nich tworzyć nieformowane szpalery, strzyżone żywopłoty (zwłaszcza z odmian kolumnowych), a także jako rośliny okrywowe, także ze względu na różnorodną barwę liści jako rośliny typowo dekoracyjne.

Uprawa berberysu, zwłaszcza odmian berberysu Thuberga jest stosunkowo łatwa, gdyż nie jest to roślina zbyt wymagająca. Ma niewielkie wymagania glebowe, właściwie berberysy można sadzić w każdym rodzaju gleby o lekko kwaśnym odczynie. Sadzić należy najlepiej wiosną lub jesienią, chociaż rośliny w pojemnikach można sadzić przez cały sezon. Berberysy o barwnych liściach należy sadzić na stanowiskach słonecznych, gdyż zacienione tracą swe piękne barwy i liście zielenieją. Wyjątek stanowi odmiana AUREA, która w pełnym słońcu może ulec poparzeniu dlatego dla tej odmiany należy wybrać stanowisko w półcieniu.

Sadzenie berberysów krok po kroku:

1. Przed sadzeniem należy wykopać dołek większy od bryły korzeniowej, wypełnić go kilku centymetrową warstwą kompostu lub torfu ogrodniczego o lekko kwaśnym odczynie pH.
2. Roślinę umieścić w dołku, obsypać ziemią, ugnieść wokół i obficie podlać, tak, by unikać moczenia liści (zwłaszcza podczas upału).
3. Jeżeli sadzimy więcej roślin w bliskim sąsiedztwie, wtedy pamiętajmy o odpowiednich odstępach, które zależą od docelowej wielkości rośliny. Sadząc odmiany karłowe, można zastosować odstępy 20 – 30 cm od siebie.
4. Jeżeli zakładamy żywopłot z berberysów o pokroju typowo kolumnowym rośliny sadzimy w odstępach 30 – 40 cm.

Fot. Berberys thunberga RED ROCKET – żywopłot

Pielęgnacja i uprawa berberysów:

Berberysy z gatunku Thunberga dobrze znoszą kaprysy pogody, podlewać je należy tylko w czasie dłuższej suszy, gdyż nie lubią nadmiernej ilości wody. Lepiej znoszą suszę niż zalanie. Ponadto są to rośliny mrozoodporne, więc w naszym klimacie zbędne jest ich okrywanie, a nawet jeśli jakieś pędy przemarzną, to wtedy należy je wyciąć, a cała roślina się szybko zregeneruje.

Przycinanie pędów to najważniejszy zabieg pielęgnacyjny, jaki powinniśmy stosować. Zabieg ten powoduje zagęszczenie krzewu. Wykonać go najlepiej już po kwitnieniu, czyli późną wiosną lub wczesnym latem. Należy wyciąć stare i uszkodzone pędy, a zachować młode. W przypadku żywopłotów ciąć rośliny równo na takiej wysokości i szerokości jaką sobie życzymy.

Berberysy o liściach sezonowych są stosunkowo odporne na różne choroby. Problemem mogą być głównie choroby grzybowe, które rozwijają się głównie po obfitych i długotrwałych opadach. Objawiają się one brązowymi plamkami na liściach i zamieraniem pędów. Chore krzewy należy opryskać środkami grzybobójczymi, dostępnymi w sklepach ogrodniczych.  

Najpopularniejszym gatunkiem w Polsce jest berberys Thunberga, od którego pochodzi najwięcej odmian. Berberys Thunberga pochodzi z Azji Wschodniej. W stanie naturalnym największe jego skupiska występują w Japonii, skąd do Europy został sprowadzony w 1864 r. Jest to krzew o pokroju rozłożystym, kopulastym. Osiąga 1,5 – 2 m wysokości. Pędy pokrywają liczne pojedyncze cierpnie o długości 1 – 1,5 cm. Młode liście mają barwę jasnozieloną, później nieco ciemniejszą, a jesienią przybierają piękny szkarłatny kolor. Liście są silnie ząbkowane. Kwiaty, jak u wszystkich berberysów są obupłciowe, promieniste. U nasady płatków znajdują się dwa nektarniki. Z tego właśnie gatunku wyselekcjonowano wiele odmian. Ze względu na kształt, wielkość i ich ewentualne przeznaczenie można podzielić je na 3 podstawowe grupy: kolumnowe, rozłożyste i kuliste (miniaturowe).

Odmiany karłowe berberysu:

ADMIRATION® – to piękny wolno rosnący krzew o pokroju kulistym dorastający do 0,5 m wysokości. Jego ozdobą są owalne ciemno pomarańczowe liście z żółtą obwódką. Kwiaty są żółte niepozorne, jesienią pojawiają się czerwone, drobne owoce. Pięknie wygląda na rabatach i w ogródkach skalnych.

ATROPURPUREA NANA – to karłowa odmiana o płasko kulistym pokroju. Dorasta do 0,6 m wysokości i może osiągnąć 1 m szerokości. Latem liście są purpurowe, z odcieniem brązu, jesienią przebarwiają się na kolor szkarłatny. Kwitnie i owocuje jak inne berberysy z gatunku Thunberga. Ładnie wygląda na rabatach i ogrodach skalnych.

Fot. Berberys thunberga ADMIRATION® – najpopularniejsza odmiana karłowa

AUREA NANA – to karłowa odmiana berberysu AUREA. Dorasta do 0,5 m wysokości. Wyróżnia się jaskrawo żółtymi liśćmi, które niestety w pełnym słońcu mogą ulec poparzeniom. Polecamy również na rabaty, obwódki i do ogrodów skalnych.

BAGATELLE – wolno rosnący krzew o pokroju płasko kulistym, który dorasta do 0,4 m wysokości. Ma ciemnoczerwone liście z lekkim odcieniem brązu, które jesienią przebarwiają się na szkarłatne. Kwiaty i owoce jak w w/w odmianach. Nadaje się na rabaty, obwódki i do ogródków skalnych.

CONCORDE – piękna, kulista, bardzo zwarta, silnie rozgałęziona, karłowa odmiana berberysu zachowująca idealny, kompaktowy pokrój. Karłowy, wolno rosnący, bardzo gęsty, poduchowaty krzew o szeroko-kulistym pokroju. Dorasta do 0,5 m wysokości, osiąga 0,6 m średnicy. Rośnie wyjątkowo wolno – przyrost roczny to zaledwie ok. 3 cm. Ciekawa odmiana o charakterystycznym, śliwkowym wybarwieniu liści.

GOLDALITA – to także karłowy krzew o płasko kulistym pokroju, osiągający wysokość ok. 0,4  m. Wyróżnia się złocisto żółtymi liśćmi. Lepiej toleruje stanowisko w pełnym słońcu niż odmiana AUREA. Ładnie wygląda w zestawieniach z innymi roślinami.

KOBOLD – to zielona odmiana karłowa o kulistym pokroju. Młode liście są lekko czerwonawe, latem ciemnozielone, zaś jesienią przebarwiają się na ciemnoczerwono. Dorasta do 0,5 m wysokości. Odporny na niskie temperatury.

Berberysy karłowe pięknie wyglądają w kompozycjach roślinnych, gdyż ich barwne liście mogą ożywić i urozmaicić ogród, szczególnie sadzone w grupach w niewielkich ogródkach.

Odmiany berberysu o pokroju kolumnowym:

ERECTA – ma wzniesiony, typowo kolumnowy pokrój. Osiąga wysokość 1,5 m. Liście są jasnozielone, jesienią przebarwiają się na ciemnoczerwone. Drobne kwiaty mają żółtą barwę. Doskonale nadaje się na żywopłoty.

GOLDEN TOWER – jest krzewem o kolumnowym pokroju dorastającym do 1,5 m wysokości i ok. 45 – 50 cm szerokości. Liście żółte, jesienią przebarwiające się na pomarańczowo. Jest odmianą dobrze znoszącą silne nasłonecznienie. Doskonale nadaje się na żywopłoty. Kwitnie w maju małymi, żółtymi kwiatami. Kwiaty, jak u wszystkich berberysów są obupłciowe, promieniste.

Fot. Berberys thunberga ERECTA – idealny na żywopłot

POWWOW – to jedna z nowszych odmian. Krzew o pokroju kolumnowym, osiąga wysokość ok. 1 m. Sezonowe liście zmieniają zabarwienie zależnie od pory roku – wiosną są żółtawe, latem zielone i białonakrapiany, jesienią żółte lub pomarańczowo-czerwone. Drobne, żółte kwiaty wydają małe, czerwone owoce. Roślina może być traktowana jako żywopłotowa lub typowo ozdobna.

RED ROCKET – to również typowo kolumnowy krzew dorastający do 1,5 m wysokości. Wyróżnia się intensywną, ciemnoczerwoną barwą liści. Kwiaty i owoce podobnie jak w wyżej wymienionych odmianach.

ROSY ROCKET – wyróżnia się także typowo kolumnowym pokrojem, dorasta do 1,5 m wysokości. Liście są bardzo dekoracyjne o barwie różowo-purpurowej. W maju zakwitają na roślinie drobne, żółte kwiaty, a jesienią pojawiają się drobne, czerwone, wydłużone owoce. Może być sadzony w szpalerze lub jako roślina typowo ozdobna.

VULCANO PBR – to kolumnowa odmiana, charakteryzująca się oryginalną, jaskrawą, pomarańczowo-czerwoną barwą liści. Charakteryzuje się także bardzo wąskim pokrojem i pionowo wzniesionymi pędami. Jest to odmiana wolno rosnąca, dorasta do ok. 0,7-1 metra wysokości. Liście opadają na zimę. Doskonale nadaje się na żywopłoty.

Odmiany berberysu o pokroju rozłożystym:

AUREA – to gęsty, ciernisty krzew o jaskrawo żółtych liściach. Osiąga wysokość ok. 1,5 m. Kwiaty są białe, drobne. Najlepiej czuje się w półcieniu, gdyż w pełnym słońcu liście mogą ulec poparzeniu.

ATROPURPUREA – to szybko rosnący krzew o bardzo regularnym, szerokim, kopczykowatym pokroju, nisko rosnący, osiągający wysokość do ok. 60 cm. Liście purpurowo-brązowe. Idealnie nadaje się na obwódki, rabaty czy do sadzenia w pojemnikach. Kwitnie w maju małymi, żółtymi kwiatami. Kwiaty, jak u wszystkich berberysów są obupłciowe, promieniste.

Fot. Berberys thunberga AUREA

CORONITA – to bardzo ładna odmiana o krzaczastym, szerokim pokroju, osiągająca 1 m wysokości. Jej pędy są łukowato wygięte. Ozdobą tej odmiany są purpurowe, wydłużone liście z żółto zieloną obwódką, szczególnie silnie widoczne na młodych liściach. Jak u większości berberysów w maju zakwitają na niej drobne żółte kwiaty, a jesienią pojawiają się czerwone, wydłużone owoce. Ładnie wygląda jako element kompozycji roślinnych.

DIABOLICUM to zwarty, rozłożysty krzew, który osiąga wysokość 0,5 m i szerokość ok. 1 m. Wyróżnia się pięknym żółtym ubarwieniem liści z czerwoną obwódką. Młode pędy tej odmiany również są czerwone, później zielenieją. w Maju pojawiają się delikatne, żółte kwiaty, a jesienią czerwone owoce. Odmiana ta nadaje się do nasadzeń pojedynczych, grupowych, do ogrodów skalnych i na niskie żywopłoty.

GOLDEN RING – dorasta do 2 – 3 m wysokości i ponad 1 m szerokości. Ma długie i ostre kolce. Odmiana szybko rosnąca, wyróżnia się ciekawą i ładną barwą liści, które są intensywnie purpurowe z żółtą obwódką. Kwiaty i owoce jak u pozostałych berberysów tego gatunku. Nadaje się na żywopłoty i jako roślina ozdobna.

GREEN CARPET – stosunkowo niski krzew o długich pędach. Dorasta do 1 m wysokości oraz osiąga szerokość ok. 1,5 m. Latem liście są jasnozielone, lecz jesienią przebarwiają się na żółto i czerwono. Kwiaty i owoce takie jak we wszystkich odmianach tego gatunku. Jest to doskonała roślina okrywowa.

KÓRNIK – to gęsty, ciernisty krzew o nieco kopulastym pokroju. Rośnie dość szybko, zarówno na wysokość, jak i szerokość, osiągając w obydwu przypadkach ok. 2 m. Liście są zielono-białe, marmurkowato nakrapiane. Kwiaty i owoce takie, jak w w/w odmianach. Można go sadzić pojedynczo lub w grupach.

RED CARPET – to gęsty, kolczasty krzew o czerwonych liściach, dorastający do 1 metra wysokości. Niski krzew o pokroju krzaczasto rozłożystym. Liście czerwone, wewnątrz krzewu zielonkawe, dają efekt dwubarwności, na zimę opadają. Odmiana idealna do zadarniania dużych powierzchni w przestrzeni miejskiej.

RED CHIEF – to szybko rosnący, bardzo ciernisty krzew. Początkowo ma wzniesiony pokrój, ale później boczne pędy mają łukowate wygięcia. Osiąga 2 m wysokości i 2 m szerokości. Liście są wąskie, lancetowate, dłuższe niż u innych odmian z gatunku Thunberga. Są purpurowo czerwone i błyszczące. Kwiaty są żółte, a owoce o barwie różowej pozostają na krzewie przez całą zimę. Nadaje się na żywopłoty.

Fot. Berberys thunberga RED CARPET – idealny do nasadzeń miejskich

ROSE GLOW – to piękny ciernisty krzew o oryginalnych pstrych liściach. Ciemnoróżowe, prawie fioletowe liście upstrzone są białymi i szarymi plamkami. Osiąga wysokość 1,5 – 2 m. Nadaje się na żywopłoty, szpalery, ale pięknie wygląda w zestawieniu z innymi roślinami.

SILVER MILES – to niezwykle malowniczy, wysoki, ciernisty krzew o szerokim pokroju. Osiąga wysokość ok. 3 metrów i podobną szerokość. Posiada pstre, purpurowe liście ze srebrnoszarymi przebarwieniami i nieregularnym białym obrzeżeniem. Doskonale nadaje się na żywopłoty.

SUNSATION – to ciekawa odmiana, rosnąca nieco wolniej, gdyż osiąga wys. ok. 0,5 m i szer. 0,7 m. Łukowato wygięte pędy są pokryte drobnymi żółtymi liśćmi, które pod wpływem promieni słonecznych mogą się przebarwiać na czerwono. Można go wykorzystać jako roślinę okrywową, a ze względu na niezbyt silny wzrost polecany szczególnie do małych ogrodów.

SUPERBA – to wysoki, ciernisty krzew o szerokim pokroju. Po 10 latach uprawy osiąga wysokość ok. 4 metrów i podobną szerokość. Posiada ciemnoczerwone liście z niebieskawym połyskiem. Doskonale nadaje się na żywopłoty.